Nino Haratischwili (1983) is een van oorsprong Georgische schrijfster en regisseur, die al enkele jaren in Duitsland woont. Met haar meest recente roman Het achtste leven, geschreven in het Duits en inmiddels in verschillende talen vertaald, schiep ze een imposant meesterstuk.

Het is de geschiedenis van een Georgische familie, een familiesage die meer dan een eeuw omspant. Het is een getuigenis van het leven onder het communisme. Het is een relaas van de onwaarschijnlijk wrede omwentelingen in Rusland, Georgië en de Sovjet-Unie in de loop van de hele twintigste eeuw. Het is ook de neerslag van een persoonlijke zoektocht naar een eigen plaats en naar zingeving.

‘Het achtste leven’ wemelt van de meest onvoorstelbaar tragische figuren, getekend door immens persoonlijk ongeluk en maatschappelijk onrecht. De auteur getuigt in dit boek van een diep psychologisch inzicht en een brede historische kennis en is duidelijk vertrouwd met literaire werken, muziek en fims uit de Georgische en Russische cultuur en vooral uit de Sovjetcultuur.

Je kan het boek lezen omwille van die prachtige verhalen en levensgeschiedenissen of omwille van die getuigenissen over historische gebeurtenissen. Dat zijn zeker goede redenen. Maar ik zou het boek vooral aanraden omwille van nog twee andere zaken: de taal en de vragen.

De taal, de woorden, de zinnen vloeien binnen en smaken als de zachte chocoladedrank van de betovergrootvader van Nitsa. Nitsa is zowel de verteller als één van de hoofdpersonages in het boek. Ze ontdekt dat er in haar familie al generaties lang een geheim recept voor deze blijkbaar goddelijke drank bestaat. Zoals de drank in het boek, doet ook de taal: ze bedwelmt en vervoert, verwarmt en ontroert. Maar soms snijden de woorden ook, of zijn ze hard als afketsende kogels. Dit is de droge taal van de harde realiteit die ons inlicht over bloedige opstanden, verschrikkingen in goelagkampen of bepaalde politieke belissingen met verregaande gevolgen voor de gewone burger.

En dan de vragen. Het boek staat bol van de verwijzingen naar geografische plaatsen, belangrijke historische data, schrijvers, zangers, politieke leiders. Op zich al een schat aan informatie en wetenswaardigheden die heel veel bijkomende vragen oproepen. Wie was die man eigenlijk? Hoe klonk die muziek ook al weer? Wat heeft die dichter nu echt bedoeld? Lenin, Stalin, Chroejstsjov, Gorbatsjov, Vysotski, Sjostakovitsj, Tsjechov, Achmatova – het zijn maar enkele van de namen die de revue in het boek passeren.

Belangrijker nog zijn misschien de Grote Vragen. Wat is de mens? Wat is het lot? Wat is toeval? Hoeveel hebben we in de hand? Hoe maak je een keuze? Welke gevolgen heeft een bepaalde keuze? En wat stelt een mensenleven nu eigenlijk voor? Hoe ga je om met de leegte? Welke betekenis heeft die? En hoe geef je je leven zin? Hoe overleef je de liefde? En hoe vrij is de mens? Hoe ga je met die (on)vrijheid om? Ik kan hier nog heel wat vragen aan toevoegen, allemaal vragen die je je automatisch gaat stellen bij het lezen van die 1270 pagina’s schone kunst.

‘We zijn onze keuzes’, besloot de Franse existentialist Jean-Paul Sartre, ergens in het  midden van diezelfde twintigste eeuw. Nino Haratischwili laat in haar boek echter zien hoe sterk we ook beïnvloed en zelfs gevormd worden door de keuzes van anderen. Een mens is geen eiland.

Ondanks de oorlogen, bloedvergieten en tranen, ondanks al het verdriet en de pijn, het lijden en de grauwigheid die zo aanwezig zijn in dit werk, onthoud ik vooral alle liefde. De liefde die redt, die doet vergeten, die heelt. De liefde die verscheurt, verbrandt, verpulvert. De liefde die doet dromen, dansen en zweven. Ja, de liefde kan dat allemaal en nog veel meer. De liefde verlost ons zelfs af en toe van onszelf. Om het met de woorden van Nitsa te zeggen: ‘Natuurlijk waren we die nacht te jong voor de realiteit. Natuurlijk smaakten de dromen beter dan de geschiedenis en de toekomst. Natuurlijk was de hoop mooier dan het nu. Natuurlijk waren we gek op elkaar en op onze voorstelling van de liefde die we konden vieren. Natuurlijk waren we de eerste en de laatste geliefden op deze planeet. Natuurlijk leek de dreiging die in de lucht hing een futiliteit vergeleken met de beroering die we in onszelf voelden. Natuurlijk waren we die nacht slimmer en wijzer dan het leven.’

Ben je nog dezelfde persoon na zo’n liefde? Vast niet. Ben je nog dezelfde persoon na ‘Het achtste leven’? Niet helemaal. Zijn we onze keuzes? Ja en nee. Nitsa besluit haar land, haar familie en haar verleden te ontvluchten. Dit lukt aanvankelijk, maar de vervreemding en de leegte laten niet lang op zich wachten. Misschien is dit dan de enige uitweg: om na een bikkelharde confrontatie met het eigen verleden en ‘het zelf’ via bewuste keuzes het leven richting te geven, en daarmee ook zin. Hoe Nitsa daartoe komt, onthul ik hier liever niet. Haar keuze is onvoorstelbaar en evident tezelfdertijd.

Het achtste leven is tegelijk meedogenloos en ontroerend, zowel tragisch als sprookjesachtig, vaak bloedserieus en af en toe lichtvoetig. Als het leven zelf.

Nele Ninclaus

Meer recensies lezen? Ga dan naar de pagina Boeken.

(Taalfoutje gezien? Meld het dan. Alvast bedankt!)

Volg Sophia Magazine op Bloglovin