Telkens als er een discussie over uitkeringen, met name de bijstand, is, waarbij de meningen (en de aannames) over tafel vliegen, moet ik denken aan mijn vriendin Els. Ze heet anders, maar ze wil liever niet met haar echte naam in mijn column verschijnen. Uiteraard staat Els ook niet op bovenstaande foto. Deze column gaat dus over Els. Het is een lang verhaal, maar ik krijg het niet korter dan dit. Maar al zou er maar één lezer(es) zijn die nu genuanceerder denkt over bijstandsgerechtigden, dan ben ik al tevreden. Misschien moet ik dit ook geen column noemen, maar een artikel. Een artikel over Els.

Nette mevrouw

Els is van mijn leeftijd, in de vijftig. Ze ziet er netjes uit en verzorgt zich goed. Daarmee voldoet ze absoluut niet aan het stereotiep van de rokende uitkeringstrekker op saunaslippers, met een te strak shirt en een joggingbroek. Je weet wel, liever lui dan moe, zoals de media nog wel eens willen laten zien. Blijkbaar trekt dat meer kijkers dan een nette mevrouw of meneer met flink wat pech in het leven.

Alleenstaande werkende moeder

Ze is jaren geleden gescheiden, maar ze is altijd werkende moeder geweest. Financieel redde ze het dus na de scheiding aanvankelijk wel. Maar ze moest steeds vaker alleen voor haar kinderen zorgen, waarvan er één extra zorg nodig heeft. Haar ex had namelijk andere plannen met zijn leven en daar pasten kinderen niet meer in. De ex verdween uit haar leven en Els stond er nu echt helemaal alleen voor.

Dat betekende dat ze geen 9 tot 5 baan meer kon houden, want ze moest vaak naar school toe als er wat met haar zoon was. Buitenschoolse opvang had geen plek voor kinderen zoals hij en alleen thuis blijven tijdens studie- en vakantiedagen was tot ver in de puberteit niet mogelijk. Ook moest ze regelmatig tijdens werktijd naar herindicatiegesprekken voor PGB (bestemd voor het logeerhuis, zodat ze in ieder geval één weekend per maand even de handen vrij had en de andere kinderen aandacht kon geven) en REC4 (speciaal onderwijs). Werk en zorg waren, zeker in die tijd, heel moeilijk te combineren. Haar baas kon niet goed meer op haar inzet vertrouwen, maar hij kon haar ook niet zo maar ontslaan. Dus kreeg zij de rotklusjes en werd ze automatisch buitengesloten van leuke activiteiten, onder het motto: ‘Want jij kan toch nooit.’ De sfeer werd er niet beter op.

Eigen bedrijf

Maar Els was niet iemand die snel de armen liet hangen. Ze begon een eigen bedrijf dat in het verlengde lag van haar werk en dat liep al snel zo goed, dat ze zelf ontslag kon nemen. Ze kon nu zelf haar uren plannen en het was hard werken, maar ze deed het graag en het was goed te combineren met haar gezin.

So far, so good, maar toen kwam de crisis. De opdrachten werden minder. Maar Els ging bijklussen als postbezorger en allerlei tijdelijke baantjes, al droogde het aanbod door de crisis steeds meer op. Els ging financieel flink achteruit en kwam uiteindelijk zelfs rond bijstandsniveau (toen net onder de 900 euro) uit, maar gelukkig waren er toeslagen (ook als je niet in de bijstand zat) en kinderbijslag. Ook verkocht ze af en toe gehaakte en gebreide kleding en knuffeltjes op de lokale bazaar.

Kaartenhuis

De gifbeker was nog niet leeg. Of het stress of stomme pech was, dat weet ik niet, maar Els werd erg ziek. Ze knapte weer op, maar hield restverschijnselen over die haar het werken flink lastig maakten. Ze kreeg vervolgens een andere ziekte. Er kwam een stevige burnout overheen. Ze bleek ook nog eens een aangeboren afwijking te hebben die in de overgang de kop op stak en haar nog meer beperkte. Het leek wel een instortend kaartenhuis. De kwalen versterkten elkaar en als Els op papier met ziekte A het ene werk kon doen, gooide ziekte B roet in het eten.

Met veel verdriet moest Els haar bedrijf, dat door de crisis niet veel meer waard was, stoppen en vechten voor elke uitzendopdracht en tijdelijke job die er was. Als postbezorger was ze inmiddels al in de ziektewet terecht gekomen. De burnout, die niet echt weg was geweest, speelde weer hevig op en op een dag zat ze als versteend op haar bureaustoel bij haar zoveelste tijdelijke baas, met wijd opengesperde ogen, stamelend: ‘Nu is het echt gebeurd… Nu is het echt gebeurd.’ Als in een mantra. Oorzaak: een printer die niet goed werkte. Het was de druppel. Dat was de laatste dag dat ze betaald werk had verricht.

Uitkeringsgerechtigd

De uiterst vriendelijke meneer van het UWV waar ze uiteindelijk terecht kwam, was er duidelijk over: je wilt dolgraag werken, maar wij kunnen door de vervelende combinaties van je ziektes geen werk meer vinden dat jij zonder problemen kunt uitvoeren. Wij keuren je volledig af. Els was geworden waar ze zo lang tegen had gevochten: uitkeringsgerechtigde.

Haar uitkering was lager dan bijstandsniveau, omdat ze tot voor kort vooral als ZZP’er had gewerkt en Els moest aanvullende bijstand aanvragen. In die tijd gingen haar kinderen, die inmiddels volwassen waren, de deur uit en op kamers. Het kind met een beperking ging naar begeleid wonen. Een geluk bij een ongeluk, want als ze achttien worden, vallen kinderbijslag en kindgebonden budget weg.

Bijstand

Het aanvragen van de bijstand ging gepaard met veel tranen, want dit wilde ze niet! Ze wist hoe er werd gesproken over ‘bijstandtrekkers’ en ze stond inmiddels ook op de wachtlijst van de GGZ, omdat ze de gevolgen van haar ziekten en burnout zag als nederlaag, als falen. Gelukkig was ook de mevrouw van de bijstand een bijzonder vriendelijk iemand, zij sprak Els streng toe en zei dat Els niet bang hoefde te zijn dat ze gedwongen werk moest verrichten.

Prikkel nodig om te werken

Het heeft lange tijd en veel therapie nodig gehad eer Els zonder natte ogen het woord ‘bijstand’ kon uitspreken. Afgelopen verkiezingstijd had ze het weer erg zwaar, toen politici meenden dat uitkeringsgerechtigden meer hun best moesten doen, ook als ze een beperking hadden, en dat die uitkeringen (en de huurtoeslag) maar gekort moesten worden om ze te prikkelen. Het vakantiegeld moest maar verdwijnen (vakantiegeld is geld dat het hele jaar van de uitkering wordt afgetrokken en in mei of juni wordt uitbetaald). Zij kennen duidelijk geen mensen zoals Els (en zij is niet uniek), maar denken dat mensen met een uitkering automatisch lui zijn. Els wil dolgraag werken, maar ze kan niet meer dan een halve middag bejaarden helpen met haken en breien, als vrijwilligster, en ze heeft thuiszorg, omdat ze te moe is haar eigen huis schoon te houden.

Gezond eruit zien

Recentelijk hoorde ik een VVD-mevrouw op de radio beweren dat ze véél bijstandsgerechtigden op straat zag die er gezond uitzagen en dus gewoon konden werken. Alsof je dat aan hun uiterlijk kunt zien. Ook Els ziet er gezond uit en ze verzorgt zich elke dag goed, al gebruikt ze bijna geen make-up meer, omdat ze daarop heeft bezuinigd.

Inkomsten en uitgaven van Els

Ik heb Els’ administratie gezien: ze heeft geen schulden, zelfs nog een beetje spaargeld. Stel dat mensen als premier Rutte hun zin krijgen en de uitkering wordt gekort om haar meer te prikkelen tot (aangepast, voor zover mogelijk) werk, dan komen die schulden snel. Van Els mag ik een overzicht geven van haar inkomsten en vaste lasten.

Inkomsten

Bijstand 650 euro excl. vakantiegeld
WIA (arbeidsongeschiktheidsuitkering) 280 euro excl. vakantiegeld
Zorgtoeslag 89 euro
Huurtoeslag 290 euro
Totaal 1304 euro

Geen ooievaarspassen, gratis extraatjes van de gemeente (nee, ook geen wasmachine), hoogstens een ‘gemeentepas’ waarmee je met 10% korting naar de sportschool kan. Els hield die 90% eigen kosten liever in eigen zak en fietste een extra rondje om in vorm te blijven. Ze krijgt ook geen kwijtschelding van belastingen, want de zuinige Els heeft nog een beetje spaargeld uit betere tijden.

Uitgaven

Zorgverzekering via de gemeente (nodig om bepaalde kosten te dekken die de basis niet dekt) 125 euro
Gespreid betalen eigen risico 38,50 euro
Gas en licht 110 euro
Water 10 euro
Lokale heffingen 65 euro
Internet/televisie/telefoon 40 euro
Mobiele telefoon 13 euro
Inboedel- en aansprakelijkheidsverzekering 12 euro
Eigen bijdrage WMO 19 euro
Huur 590 euro
Totaal 1022,50 euro

Alles doen van nog geen 65 euro

Over: 281,50 euro. Ofwel nog geen 65 euro per week om:

• te eten
• jezelf en je huis te verzorgen
• je fiets van te onderhouden (Els heeft vanwege haar gezondheid een e-bike)
• kleding en schoenen van te kopen
• naar de kapper te gaan (Els heeft gelukkig een knippende vriendin)
• je sociale leven proberen te onderhouden (Els heeft veel sociale contacten verloren, omdat er geen geld meer is voor etentjes, borrels, high tea of verjaardagscadeautjes)
• kapotte spullen te vervangen
• niet-vergoede medicatie of eigen bijdrage (naast het verplichte eigen risico) voor een voorgeschreven medicijn te betalen
• vervoer (Els heeft een hoogbejaarde moeder in een andere stad)
• de kat (wegdoen dan maar, een oude kat van 16?)
• etcetera

Van dit geld moet letterlijk ALLES betaald worden, tot ze AOW krijgt (over ca. 15 jaar). Nota bene: als ze in de schuldsanering had gezeten zou ze met nog minder moeten rondkomen. Er zijn gezinnen met kinderen die in zo’n situatie zitten. Het kan dus nog erger!

Daten

Els had, nu haar jongste kind in een woonproject zit, graag weer willen gaan daten na vijftien jaar alleen te zijn geweest. Dit plannetje heeft ze uit haar hoofd gezet. Welke man zit op een zieke bijstandsvrouw te wachten? De sociale dienst moet ook ingelicht worden als ze een relatie heeft, want daar zijn strenge regels aan verbonden (en het risico dat de man haar moet onderhouden. Welke moderne vrouw wil dat tegenwoordig nog?). Zo mag je niet meer dan drie dagen per week bij elkaar zijn en ik weet van mijn vorige adres dat dat ook gecontroleerd wordt. Ik heb wel eens een sociaal rechercheur aan de deur gehad die vragen kwam stellen over de buurvrouw.

Extraatje

Is er dan nooit een extraatje? Ja, aan het begin van de zomer, als het vakantiegeld (dat wordt ingehouden van de uitkering en dan wordt uitgekeerd) komt. Dat is om de spaarrekening aan te vullen, want het gebeurt wel eens dat Els niet uit komt met haar budget door onverwachte uitgaven. Els zou vroeger af en toe iets verkopen op Marktplaats of de bazaar in het buurthuis. Tegenwoordig moet dat allemaal verrekend worden met de sociale dienst, zodat kleine extraatjes er niet meer zijn. Ze heeft het plezier in haken en breien inmiddels verloren, omdat garen ook geld kost, ook bij de Zeeman en Wibra. Gelukkig kan ze af en toe in het bejaardenhuis haken met de bejaarden, maar ze merkt dat de interactie met deze mensen ook veel energie van haar vergt, dus moet ze het beperken tot een paar uur per week.

Verdriet

Ik heb Els in de afgelopen paar jaar veel zien huilen sinds ze de stap naar de sociale dienst moest maken. Vooral afgelopen maanden, tijdens de verkiezingsperiode toen in diverse media mensen geciteerd werden die de mond vol hadden over gezonde mensen die gewoon kunnen werken’. Els heeft niemand in haar buurt durven vertellen dat ze in de bijstand zit, want aan haar is ook niet te zien dat ze ziek is en dat ze niet meer kan werken. De buurt weet niet beter dan dat ze nog steeds ZZP’er is.

Hardwerkende Nederlander

Wat zou ze graag weer gewoon gezond willen zijn, zeker nu de economie weer aantrekt! Haar leven zou weer zin hebben als ze weer mee zou kunnen doen, al was het maar een simpel minimumloonbaantje. Ze huilt ook als ze de Hardwerkende Nederlander hoort klagen, want wat zou ze graag de onafhankelijkheid en vrijheid willen hebben van zo’n persoon:

• nooit meer verantwoording moeten afleggen aan de sociale dienst;
• af en toe een kleurige stola of een paar schattige knuffeltjes verkopen op de bazaar, zodat ze zichzelf kan verwennen met nieuw garen, een lippenstiftje of een kop koffie bij de lunchroom.

De werkelijkheid is anders

En er zijn veel mensen zoals Els. Mensen die graag willen maar niet kúnnen en telkens weer, vanuit de media of hun eigen omgeving, geconfronteerd worden met ongenuanceerde uitspraken over uitkeringsgerechtigden.

Oordeel nooit voor je het hele verhaal kent. Ook al ziet iemand er nog zo gezond en fit uit.

Deze column heb ik geschreven met toestemming van Els en is bedoeld om alle Elsen (m/v) een hart onder de riem te steken en alle beleidsmakers veel wijsheid toe te wensen.

Wil je meer lezen van Marijke Schipper?

• Overgang, vroege vogels en grijze duiven
• Duurzame Dinsdag: LENTEoogst, een recensie
• Boekrecensie: SMULTUINlessen (eBook)
• Dat ene kledingstuk… Afscheid nemen bestaat niet?
• Eenpersoonskamertoeslag en tweede kaartje gratis: hoezo happy single?
• Rouw bij dieren – fascinerend en ontroerend
• Boodschappen doen in Duitsland: een culinaire ontdekkingsreis
• Hoe overleef ik een drukke treinreis?
• Alleen uit eten zielig? Bezoek jij wel eens alleen een restaurant?

(Taalfoutje gezien? Meld het dan. Alvast bedankt!)

Volg Sophia Magazine op Bloglovin of ontvang voortaan een melding in je mailbox als er een artikel verschijnt. Hoe? Door een – gratis – abonnement op Sophia Magazine te nemen: Stuur via het contactformulier een berichtje dat je abonnee wilt worden.