‘Een portret kan groot zijn, grooter dan de oneindige lucht, grooter dan de heerlijkste buitendag, het portret toch kan het leven, de ziel der afgebeelde weergeven, de ziel die de schoonheid kan zien naar de mate zijner grootheid (…)’. Jan Mankes, zijn werk maakt deel uit van de vaste collectie van Museum Belvédère.

TUFOWKTM op de Nederlandstalige Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Museum_Belvedere_02.JPG CC BY-ND

Fries museum Belvédère

Lang geleden hebben drie vrienden uit Friesland afgesproken om een museum op te richten in Friesland en ze hebben het waar gemaakt. En een van hen, Tom Mercurius werd inderdaad, zoals uitgedacht, de directeur van het Museum Belvédère. Het gebouw zelf is ongekend modern en strak gebouwd, maar toch in harmonie met de bomen en het landschap. De vaste collectie van het museum bestaat uit kunstenaars uit het noorden of die een link hebben met Friesland.

Jan Mankes bezielt zijn geportretteerde mensen en dieren

De schilder Jan Mankes woonde op een gegeven moment zelfs in het gebied, in de Knijpe. Hij is om die reden onlosmakelijk met het museum verbonden. Laten we hem verder toelichten. Deze tragisch jonggestorven, expressief-realistische, Friese schilder maakte honderden schilderijen in ongeveer tien jaar tijd. Hij was gehuwd met de eerste vrouwelijke theologe van ons land.

Jan Mankes via Flickr.com, gemaakt door irinaraquel: https://www.flickr.com/photos/repolco/15454688463/in/photolist-p2TVbS-rGq61Z-pxFjrV-b7i8da-PbyWKc-yCEV8E/ CC BY-ND

Hij maakte landschappen, vooral bij nacht, schemering en sneeuw. Het zijn met toewijding geschilderde indringende portretten van mensen en dieren. Het is integer, dromerig werk, met ingehouden kleurtinten. Er schuilt een kracht in hem die op elk schilderij aanwezig is, namelijk om een voorwerp te bezielen, zoals een dichter door zijn kunst elk woord, hoe gewoon ook, kan bezielen.

Hendrik Jan Werkman, expressionist

Dan herbergt het museum Hendrik Jan Werkman, de Groninger kunstenaar, die omkwam in Bakkeveen, vlak voor het einde van de oorlog. Door mijn vriendin, de dochter van Werkman, wijlen Fie Werkman kwam ik met zijn bijzondere werk in aanraking.

Hendrik Werkman, een Groninger expressionist richtte in 1923 zijn eigen blad op: The Next Call. In negen nummers publiceerde hij van september 1923 tot november 1926 eigen teksten, waaronder klankdichten en politieke commentaren. Werkman wisselde met avantgardistische groepen en kunstenaars zoals Theo van Doesburg en de Rus El. Lissitzky in Hanover pamfletten en tijdschriften uit, die hem vaak stimuleerden. Hij stuurde dan vaak een exemplaar van ‘The Next Call’ op.

Werkmans druksels

De uitgave wekte opzien zowel wegens de ironische tekst waarmee Werkman zich tegen de bekrompen burgerij keerde als wegens de avant-garde. De druksels (drukwerken) van Werkman zijn een unieke bijdrage aan de Nederlandse kunst. Ze zijn het resultaat van de artistieke toepassing van de druktechniek die hij in 1923 had ontwikkeld met behulp van materialen uit zijn commerciële drukkerij. Daarmee onderscheidde het zich van de gebruikelijke prentkunst, omdat er altijd sprake is van unica. Daarom voerde Werkman zelf de term druksels in, ter onderscheiding van het drukwerk dat hij daarnaast in oplage vervaardigde.

Werkmans druksels kregen voor het eerst bekendheid door de negen nummers van het tijdschrift The Next Call [1923-1926]. Dit tijdschrift, dat Werkman zelf uitgaf, werd gevuld met typografische experimenten, druksels en grotendeels door hemzelf geschreven teksten van expressionistische, lyrische en dadaïstische aard.

Chassidische legenden

Tot zijn beroemdste werken hoort de serie Chassidische legenden, die werden geïnspireerd op de bundel Die Legende des Baalschem [1932] van Martin Buber. Deze joodse vertellingen werden door Werkman tussen 1942 en 1943 verbeeld in twintig druksels. Ze maakten deel uit van een reeks illegale uitgaven die verschenen onder de naam De Blauwe Schuit en die waren bedoeld als geestelijk verzet tegen de Duitse bezetting. Dit heeft hem uiteindelijk zijn leven gekost.

‘Niet het bekende paradijs, maar het onbekende, ergens in een werelddeel dat nog door geen mens uit de cultuurstaten is ontdekt – daarheen ben ik gevlucht, omdat het in onze wereld haast niet meer uit te houden is.’ Werkman

(Taalfoutje gezien? Meld het dan. Alvast bedankt!)

Volg Sophia Magazine op Bloglovin of ontvang voortaan een melding in je mailbox als er een artikel verschijnt. Hoe? Door een – gratis – abonnement op Sophia Magazine te nemen: laat rechts bovenaan deze pagina je e-mailadres achter!